Вториот долгометражен документарен филм на Тамара Котевска ги преплетува приказните на децата бегалци со слики од проект што ја користи уметноста на кукларството за да ја подигне свеста за младите животи нарушени од војна и прогон.
Со нејзиниот прв долгометражен документарен филм номиниран за Оскар, чудото „Медена земја“, Тамара Котевска ja делеше режијата заедно со Љубомир Стефанов за да осветлат еден далечен дел од светот. Со вториот филм, таа го врти вниманието кон приказна од насловните страници што се одвива пред нашите очи, глобалната бегалска криза. Иако овој пат темата е малку подиректно политичка, режисерката ја филтрирала низ креативни леќи, прикажувајќи една поинаква бајка. Како и со сите добри бајки, и оваа нуди повисока верзија на реалноста, спојувајќи го фантастичното со секојдневието. Во центарот на приказната е Малата Амал, џиновска кукла висока 3,5 метри сопственост на десетгодишно девојче-бегалец од Сирија.
„Патување пеш“ го добил своето име од меѓународен проект креиран да ја крене свеста и да собере средства за помош на раселени деца. Амал и нејзините куклари, предводени од уметничкиот директор, Амир Низар Зуаби, пропатувале илјадници километри во повеќе од десетина земји од јули 2021 година и сега се во Мексико, по нивното пропатување пеш низ САД. Но документарецот на Котевска не е толку многу за тој проект, колку што е негова дестилација, затоа што го испреплетува патувањето на Амал ширум Европа со една симболична приказна за реално девојче што останало сираче во војната.
Движејќи се низ градските улици и селските плоштади и низ ненаселени пејзажи, Малата Амал е механички и уметнички подвиг кој не може да се игнорира. Котевска и монтажерот Мартин Иванов умешно ја склопуваат сцената на градењето на куклата Амал во три минути. Сцените на дизајнирање, сликање, работата со алатки и тестовите на кукларите во компанијата „Хендспринг Папет Компани“ , јужноафриканска компанија што е одговорна за изработката на Амал се испресечени со погледите на младата девојка која ја црта малата Амал, како некој вид на автопортрет.
Откако ги изгубила домот и семејството во Алепо, тоа девојче сега се наоѓа на спротивната страна од границата, под закрила на Фондацијата „Карам“ во Турција, со надеж дека можеби ќе ја поврзат со некој преостанат жив роднина. Сличните кадри меѓу куклата и вистинската девојка ја нагласуваат нивната симболична врска. Работејќи на разговорите со Асил и другите деца бегалци, режисерката креирала нарација која е слободна, поетска и остра. „Морам да најдам место каде што ќе ги оставам кошмарите зад себе“, вели Амал.
Тие лоши сништа продираат во будните часови низ звук и визуелни слики, со неколку кратки рафални снимки што покажуваат бомби што експлодираат и луѓе кои се бегаат од воените подрачја во Алепо. Додека прошетката на Амал напредува, од Турција преку Грција, Италија, Франција и Британија, каде завршува со трогателна оперска кулминација на Англискиот Канал, Котевска вметнува сцени од училница: Асил и другите деца бегалци учат за европската култура. Нивните очајни претпоставки за доминантната религија во Италија се бесценет потсетник на извештаченоста на многуте општествени поделби до кои се држиме.
Самата Амал има контакт со природата, како и со луѓето. Камерата предводена од Жан Дакар и Самир Љума ни ја презентира убавината на се’ околу нас, од трепетот на гулабите на минарињата до струењето на ветерот по пустинските дини, но и шаторите со раселени луѓе по градските улици, болната надеж во погледот на Амал и психичките рани што ги носат сите бегалци кои ги среќава по пат. Огромното девојче, толку очигледно нечовечко, а сепак, толку симпатично, е многу постара од она што навистина е, таа е олицетворение на сочувство, исповедник на децата и возрасните во бегалскиот камп, а како ед од најмачните исповеди е на бегалецот од Гамбија кој го опишува своето речиси смртоноснпатување до Европскиот континент.
Трите главни куклари ја контролираат Амал и ги насочуваат нејзините движења. Оној во отворениот кафез на нејзиниот корсет над здолништето со бранови управува со неа обично со сигурен, а некогаш неодлучен чекор. За нејзините раце се потребни двајца куклари за кои, што е најважно, патувањето на Амал низ Европа, има длабоко лично значење: Фида Зидан од Палестина и Муад Румие, од Сирија. Котевска посветува време на секој од нив и интимно навлегува во нивните приказни, оставајќи трогателен впечаток.
Како што патешествието на Амал доаѓа до момент на очај (откако наидува на анти-имиграциски протести во Грција, на пример), лицата на кукларите откриваат колку силно тие ја чувствуваат својата борба – Фида во однос на загубата на земјата и слободата на Палестина и нејзините луѓе, а Муад за тоа дека е откинат од својот дом во Сирија и како неговите спомени од таму му исчезнуваат пред очи. Во гласната нарација што не може, а да не потсети на тековното уништување во Газа, Амал се прашува: „Кога се што ќе остане од нашите животи е пустош, прав и рушевини, дали некој ќе знае дека некогаш постоевме?“
И те како свесен за размерот и театралноста на патувањето на Амал и нејзината улога како замена за милиони (речиси половина од светските бегалци се помлади од 18 години), „Патување пеш“ е приказна раскажана преку силата на светските симболи за моќ, но директно укажува на нивните ограничувања. Посетата на Амал на Папата во Ватикан во текот на церемонијата со која се слават децата, ги зафаќа двата краеви на тој спектар, а пак посетата на организацијата за човекови права на Советот на Европа во Стразбург болно ги покажува ограничувањата на Европа: се што можат претставниците на групата да и дадат на Амал е знамето на Европа и лажен пасош, поттикнувајќи ја да го сподели со останатите деца кои ги среќава по пат.
Настрана од ваквите празни гестови, децата пак со кои се сретнува Амал обично ја пречекуваат со чудење и одушевување. Некои возрасни ја гледаат како Тројански коњ, некои искажуваат лутина, а други копнежливо се придружуваат на нејзината цел да ја прошират веста. Осветлувајќи ја приказната која го добива вниманието на медиумите, „Патување пеш“ не се одлучува за завземање политичка страна или предизвикување конфликт. Овој филм ја содржи сржта на животот отелотворен во дрвена кукла – бегалец и е приказна излезена директно од срцето.
Филмска критичарка: Шери Линден
Светска премиера на новиот документарен филм на Тамара Котевска во Њујорк