Ако не ги средиме состојбите во правосудството и ако конечно не завладее правото, бизнисот ќе го изнесе капиталот надвор, ќе регистрира компании во Прешево, Сандански, Солун… Администрацијата мора да добие нов лик. Тоа е канцер што ќе го уништи нашиот организам и нас самите. НАТО и ЕУ да, но ни требаат нови пазари, ни требаат јаки институции, а не личности. Кон што да се насочиме? Кон градење модерна инфраструктура, кон развој на рударството и минералните суровини (но, не давање концесии на странски компании), кон трансформација на лон-производството и, секако, кон создавање додадена вредност во земјоделството.
Ова се само некои од размислувањата и пораките на првиот човек на најстарото коморско здружување во земјава. Претседателот на Стопанската комора на Македонија, Бранко Азески, во интервју за МИА укажува дека три децении живееме и работиме во грч, но и дека на секоја криза треба да се гледа позитивно, да се научи од неа нешто, посебно како да не се повторуваат грешките.
Изминатите 30 години не успеавме да создадеме современа, а веројатно ниту обична држава, оценува Азески и додава дека едно од најтешките и најголеми промашувања е образованието.
Смета и дека буџетските средства не се користат рационално, домаќински. Во овој контекст прашува, „зошто се вложени сериозни 70 милиони евра во стадион на кој се одиграни само два натпревара“.
Азески во интервјуто се осврнува на изборите, грчката кампања „Macedonia the GReat“, владините мерки за поддршка на бизнисот и минималната плата, пазарните односи со Русија… Особено ја нагласува потребата од одговорност и владеење на правото. Подвлекува дека ако некој извршил кривично дело, треба да одговара, а не да го користи плаштот на политиката или институцијата.
Претседателе Азески, колку реално можеме да одиме напред, имаме ли визија каде движиме и што можеби треба да направиме на покус рок?
Имаме кратко памтење. Да имавме подолго, ќе знаевме дека во овие 30 години почнавме со страв дека ќе дојде до интервенција на Армијата, таа ги откорна сите кабли и изнесе сé од државата, па останавме со 17 милиони марки девизни резерви. Веднаш потоа добивме ембарго, имавме блокада, потоа дојде до кризна ситуација на нашата граница со Косово, имавме 400.000 бегалци, па имавме наша воена криза, внатре во земјата, па кога се оправивме од тоа дојде светската криза во 2008 година, па дојде повторно нашата во 2012 година,… Ние што правиме? Постојано работиме во кризи. Како можеме да постигнеме нешто повеќе ако цело време сме во некаков грч?
Имаме успешни компании, 300 – 500 одлични фирми кои работат по сите критериуми на западниот систем. На тие луѓе треба да им дадеме ордени. Ние им даваме ордени на уметници и тоа е добро, ама не може да не се даде орден на ниту еден бизнисмен, на стопанственик кој 30 години вистински придонел низ сите овие процеси, опстанал, прави профит и вработува. Тие луѓе треба да се мотивираат некако зашто се патоказ за идните генерации.
Ако гледаме така, што се случило и од каде почнавме, тогаш треба да бидеме задоволни, а не разочарани, но тоа не ни дава право да не преземаме ништо, а ние точно знаеме што треба да преземеме.
Што треба да преземеме?
Треба да ги решиме трите клучни диспаритети. Тоа стоти пат го кажувам. Првата работа е односот меѓу капиталот и трудот зашто ниту работниците се задоволни од работодавачите, ниту работодавачите од работниците. Тоа сите го знаеме, само не сакаме да го констатираме и да седнеме да разговараме зошто е така и што треба да се направи да не е така.
Втората работа е што мора да се направи сериозна анализа на издржуваното и активното население зашто во ваков сооднос можеме само да крахираме. Опасно се приближуваме кон бројките на учество на Буџетот во Фондот за ПИОМ да ги товариме и тие на буџет и да дојдеме во ситуација на неиздржливост. Тој сооднос мора да се запази зашто го дава балансот, ја дава рамнотежата.
Третата работа е конечно да постигнеме политички консензус и при промена на власта правниот континуитет да опстои. Но, во сите сегменти. Ако има елементи за кривични дела, да се поведат. Не може да не важат одредбите зашто дошла друга власт. Не може дисконтинуитет да се создава. Тие ќе продолжат, а регуларните органи ќе си водат постапки.
На што алудирате?
Алудирам дека овие три имаат уште шест други диспаритети што мора да ги решиме.
Прво, пописот, зашто е срамно од 2001 година да нема попис не заради населението по национална основа, туку заради економските параметри. На база на што правиме ние проекции? На база на кои бројки? Тоа секој може да го оспори.
Второ, децентрализацијата. Измислуваме причини ако дојдела таква и таква ситуација, некој ќе направел ова или она. Се доведуваме во ситуација да имаме тотална централизација во која локалните власти не можат да инвестираат во ништо повеќе од тротоари. Затоа општините вака ни изгледаат и затоа овој диспаритет е толкав и како ламја ќе не изеде. До 1990 година во општините имавме влади со изворни приходи на финансирање, а денеска имаме трансфер органи со превработеност и единствена инвестициска активност тротоар. Па откопај го тротоарот, закопај го. Толку ни се можностите. И тоа сите го промовираат.
Трето е прашањето на позицијата на корективните органи на власта. Што се случува со коморите, синдикатите, МАНУ, универзитетите, медиумите, невладиниот сектор,…. Вкупно 196 факултети и 130 средни школи и што? Демек, констатиравме? А што презедовме околу тоа? Дали сите ние можеме да влијаеме на ова што го зборуваме? Дали влијаеме? Сигурно не, зашто ситуацијата ќе беше поинаква. Сме оставиле простор и сега сите зборуваме за другиот, а никој не зборува за сопствениот двор.
Ни треба амбинет во кој овие круцијални прашања нема да ги ставаме под тепих. До кога така ќе правиме? Тие ќе излезат на виделина.
Ќе си земам слобода во оваа прилика да го спомнам изборниот модел. Имаме изборен модел во кој може да се случат такви блокади во Парламентот кои ќе оневозможат донесување какви било акти и ќе го закочат работењето на економските субјекти и на егзистенцијата на државата.
Имаме и табуа за кои не смееме да разговараме и тоа е лошо. Тоа е нешто наметнато. Ако прозбориш за курсот на денарот, се сметаш за рушител на економскиот систем, а секаде во светот тоа може да биде сериозна алатка за поддршка на извозот.
Мислам дека треба да се вратиме на изворните, ефикасни решенија.
Зошто не ги кажуваме работите, зошто ги ставаме под тепих?
Зашто не сакаме да се соочиме со реалноста, зашто треба да се плати цена за тоа. Веројатно цената е превисока. Ако дефинираме што е потребно, потребна ни е дискусија, вистинска дискусија во која ќе се почитуваме и во која ќе важи мнозинското мислење поткрепено со најмногу аргументи.
Имаме ситуација кога човек што вечерта е обвинет, иако е се уште невин според пресумпцијата на невиност, но, излегува веднаш на телевизија, уште во четири часот, и вели дека против него е поднесена пријава поради политичката припадност. Со тоа е веќе амнестиран. Готово. Дури нема потреба да има и судење. Тогаш да излезам и јас и да кажам дека мене ова и ова ми се прави дека сум од Стопанска комора. Не, ако сум извршил кривично дело, ќе одговарам, не може да се користи плаштот на политиката или институцијата.