Во раните 50-ти години на минатиот век, младиот економист Пол Волкер работел како човечки дигитрон во Банката на федерални резерви во Њујорк. Тој избирал броеви за луѓето кои донесувале важни одлуки и ѝ рекол на сопругата дека шансите за некое унапредување му се многу мали. Раководството на Централната банка го сочинувале банкари, адвокати и сточар од Ајова, но меѓу нив немало економист.
Некогашниот брокер Вилијам Мекчесни Мартин, кој бил на чело на банката, еднаш на некој посетител му рекол дека во подрумот на седиштето на банката во Вашингтон држи мал тим економисти. Овде се, рекол, бидејќи поставуваат добри прашања. Во подрумот се наоѓале затоа што „не биле свесни на сопствените ограничувања“.
Но, се подготвуваше револуција. Кога четвртина од еден век на раст, што следуваше по крајот на Втората светска војна, беше доведен до крај, економистите достигнаа моќни позиции од кои им проповедаа на политичарите и законодавците дека растот може да се стимулира само со минимизирање на улогата на владата во управувањето со економијата. Тие исто така предупредија дека општеството што се обидува да ги спречи нееднаквостите ќе ја плати цената во форма на помал раст. Според британските следбеници на оваа нова економија, на светот му требаат „повеќе милионери и повеќе банкрот“.
За четири децении, меѓу 1969 и 2008 година, економистите одиграа важна улога во намалувањето на даноците за богатите и контролирање на јавните инвестиции. Тие ја надгледуваа дерегулацијата, ги прославија големите компании и ја бранеа концентрацијата на корпоративната моќ, дури и ги демонизираа синдикатите и заштитните мерки, како што е законски одредената минимална плата. Економистите ги убедија законодавците да ја утврдат цената на човечкиот живот во долари – околу десет милиони во 2019 година – да утврдат дека регулативата е профитабилна.
Оваа револуција, како и сите други, отиде предалеку. Растот забави, а нееднаквостите се продлабочија. Можеби најистакнатиот показател за неуспехот на нашата економска политика е фактот дека просечниот животен век на Американците опаѓа, бидејќи нееднаквостите во богатството станаа нееднаквости во здравството. Меѓу најбогатите Американци очекуваниот животен век се зголеми за 20 проценти меѓу 1980 и 2010 година, додека се намали исто толку меѓу најсиромашните. Шокантно, разликата помеѓу животниот век на сиромашните и богатите жени некогаш беше 3,9 години, а сега е дури 13,6.
Бројот на економисти вработени во владата од 2.000 во средината на 50-тите години на минатиот век се искачи на повеќе од 6.000 до крајот на 1970-тите. Отпрвин тие беа ангажирани да ја насочат администрацијата на усвојување политики, но наскоро почнаа да ги обликуваат целите на тие политики.
Свртувањето кон пазарот беше двопартиско масло. Намалувањето на данокот на доход почна под претседателот Џон Ф. Кенеди. Претседателот Џими Картер ја иницираше ерата на дерегулација во 1977 година со назначување на економистот Алфред Кан за работа за демаскирање на бирократијата која ја надгледуваше комерцијалната авијација. Претседателот Бил Клинтон ги намали јавните расходи во 90-тите години, најавувајќи дека „ерата на голема влада заврши“.
Либералните и конзервативните економисти дадоа уверување дека пазарите природно постигнуваат рамнотежа. Тие се согласија дека примарната цел на економската политика е зајакнување на вредноста на доларот, иако не беа премногу трпеливи да се обидат да ја надминат нееднаквоста. Чарлс Л. Шулц, кој беше на чело на Картеровиот совет на економски советници во раните 80-ти, рече дека економистите треба да се стремат кон ефективни политики „дури и кога резултираат со изгубени приходи кај одредени групи – како што тоа обично го прават“.
Една генерација подоцна, 2004 година, нобеловецот Роберт Лукас предупреди на опасноста која носи обиди да се ублажи нееднаквоста.
– Од сите штетни тенденции, најпримамлива, а според мое мислење и најотровна, е фокусирање на прашањето на дистрибуција, вели Лукас.
Прашањата за продлабочување на нееднаквоста честопати се поставуваат како фаталистички ставови. Проблемот е опишан како природна последица на капитализмот или како виновници се означуваат сите, како што е глобализацијата или технолошкиот напредок.
Сепак, најголемата вина е наша: колективната одлука да се донесат политики кои имаат приоритет на еднаква можност за сите и правилна распределба на наградите. Порастот на економијата е главната причина за порастот на нееднаквоста, а фактот што го предизвикавме овој проблем значи дека во наши раце е и решението на проблемот.
Пазарите ги создаваат луѓето, за цели за кои исто така одлучуваат луѓето – и луѓето можат да ги менуваат правилата. Време е да ги отфрлиме расудувањата на економистите дека општеството треба да замижи на нееднаквоста. Намалувањето на нееднаквоста треба да биде главна цел на секоја јавна политика.
Извор: Њујорк тајмс