Пред 25 години, на 15 декември 1995 година, петнаесет шефови на држави на тогашните земји-членки на Европската унија на состанокот на Мадридскиот совет одлучија идната заедничка валута да ја именуваат „евро“ и да ја пуштат во оптек на 1 јануари 1999 година – првично како валута за порамнување со фиксна размена, се присетува економистот Филип Багус. Таа всушност беше пуштена во оптек во 2002 година. Сепак, Данска, Велика Британија и Шведска не ја прифатија и ги задржаа своите национални валути, кои ги користат и денес.
Полска, Чешка и Унгарија, кои се приклучија во 2004 година, исто така жестоко се спротивставија на откажувањето од злотите, короната и форинтот на штета на еврото. Првично, имаше две гледишта за тоа каква треба да биде точно фиат-валутата издадена од Европската централна банка. Еврото беше претставено пред многу скептичните Германци како наследник на марката. Не требаше да се користи за директно финансирање на државните буџети, но многу Германци стравуваа дека ќе мораат да ги плаќаат огромните долгови на јужните земји.
Затоа на Европската централна банка првично и беше забрането да се купува државен долг директно, иако од првиот ден ги прифаќаше државните хартии од вредност како гаранција за банкарските заеми. Покрај тоа, Договорот од Мастрихт, потпишан во 1992 година, вклучува клаузула со која се забрануваат „бејлаути“ (член 125 од Договорот за функционирање на Европската унија), според кој земјите-членки не одговараат за долговите на другите земји-членки. Тео Вајгел од Христијанско-социјалната унија, кој во тоа време беше министер за финансии на Германија, вети дека еврото ќе биде силно како марката.
Денес, сепак, ние сме многу далеку од „германското“ евро, бидејќи второто гледиште за единствената валута постепено добиваше се повеќе и повеќе позиции со текот на годините. Француско-италијанската или медитеранската концепција на еврото ја гледаат монетарната политика како алатка со која можат да се реализираат фантазиите на фискалната политика. Според ова гледиште, централната банка е подредена на Министерството за финансии.
Но, двете спротивставени позиции за еврото не можеа да не доведат до конфликти. Всушност, додека златниот стандард ја поддржува меѓународната соработка и мирот, единствената фиат валута е постојан извор на конфликт. И постигнатите компромиси со нив го прават еврото сè помедитеранско.
Неговиот пад започна во 2010 година со директно „спасување“ на презадолжената Грција, кога беше игнорирана клаузулата за спасување. Францускиот претседател Никола Саркози тогаш повика на создавање на Европски фонд за финансиска стабилност, што првично требаше да биде привремен феномен. Секако, Германија беше против таквата одлука.
Европската централна банка тогаш започна да купува државни обврзници во еврозоната на секундарните пазари – повторно привремена мерка. Сепак, тоа продолжува да се набљудува до денес, со тоа што централната банка сè уште купува огромни количини на државен долг преку своите програми за квантитативно олеснување. ЕЦБ наскоро ја продолжи и зголеми својата програма за откуп на долгови за уште 500 милијарди евра.
Германија, исто така, беше против овој следен чекор, во кој Европскиот фонд за финансиска стабилност стана бесконечен фонд за спасување на земјите – Европскиот механизам за стабилизација. Фондот може да финансира европски земји, што во пракса не може да се финансираат на пазарите. Сепак, Германија побара средствата за заем да бидат врзани за барањата за реформи, и покрај жестокото противење на јужните земји.
Покрај тоа, во замена за својата поддршка за воспоставување на Европскиот механизам за стабилизација, Германија повика на усвојување на европски фискален договор, кој ги заострува условите за позајмување според Пактите за стабилност и раст. Според документот, страните во пракса се согласуваат да ги балансираат своите буџети. Како што расте економијата, тие мораат да акумулираат фискални вишоци за да ги компензираат дефицитите за време на рецесија, што, сепак, не може да надмине 3% од БДП. Покрај тоа, кога долгот на земјата надминува 60% од БДП, ќе мора да го намали преку буџетски вишок.
Идејата за Европскиот финансиски договор беше да ги принуди членките на Унијата да ги стават своите буџети во ред, така што нема да има потреба да го користат Европскиот стабилизациски механизам воопшто. Со други зборови, Германија беше подготвена да ги обезбеди парите на своите даночни обврзници преку механизмот за стабилизација само во време на итна потреба за јужните земји, кои мораа да престанат со презадолжување. Но, наивноста на ова е очигледна. Воспоставен е Европскиот механизам за стабилизација, но јужните земји едноставно не ги следат правилата на Европскиот фискален договор.
Постоењето на Европскиот механизам за стабилизација создаде уште еден проблем. Германија и подисциплинираните фискални земји воопшто не сакаат да го користат инструментот, додека сите јужни земји се обидуваат со сите сили да го искористат за да се финансираат.
Последната реформа на инструментот, исто така, мора да се види во ова светло. Овозможува Европскиот механизам за стабилизација да доделува кредитни линии кои не се поврзани со реформите за „економски стабилни“ земји, што го отвора очигледното прашање зошто на една земја со добра состојба воопшто ќе и треба кредитна линија?
Покрај тоа, Европскиот механизам за стабилизација сега може да се користи како кочница на Единствениот фонд за резолуции, на што Германија се спротивстави. И таа беше против тоа, бидејќи парите на германските даночни обврзници сега можат слободно да се користат за спасување на странски банки.
Еве еден пример за важноста на пристапот до Европскиот механизам за стабилизација за спасување на странски банки. Да претпоставиме дека грчка банка купува обврзници на сопствената влада, која ја финансира исклучително дарежливата грчка држава на просперитет и скапи владини проекти. Сега замислете дека грчката влада повеќе не може да ги плаќа своите долгови и ги крати своите доверители. Поради овие загуби, грчката банка е во стечај и е докапитализирана од механизмот. Како последно средство, заем од Европскиот механизам за стабилизација сега може да се користи и за оваа намена. Така, даночните обврзници во еврозоната, кои го хранат механизмот, веќе индиректно ја финансираат грчката влада.
Како резултат на реформата на Европскиот механизам за стабилизација, нивните пари сега можат да се искористат за преструктуирање на банкарскиот сектор на југот, што е уште една победа за медитеранските земји. И со тоа, по 25 години, еврото се оддалечува од првичната идеја на Германија. Тоа станува медитеранско.